Mithras'ın Kökeni ve Tarihsel Gelişimi

 

Mithras, Antik Arilerin yüzyıllarca inandığı, Güneş ışığıyla ilişkilendirilmiş bir tanrıdır. Hint ve İran mitolojilerinde önemli bir yere sahip olan Mithras, daha sonra Roma İmparatorluğu'nda "Mithras Gizemleri" olarak bilinen gizemli bir kült haline gelmiştir.

Mithras'ın Kökeni ve Tarihsel Gelişimi:

 * Antik Ari Dönemi: Mitra (Sanskritçe) veya Mithra (Avestaca) olarak bilinen bu tanrı, antik Arilerin en eski yazılı kaynaklarından biri olan M.Ö. XIV. yüzyılın sonlarına ait metinlerde geçmektedir. Hintlilere ait Rigveda ve Zerdüşt'ün Avesta'sında da adı anılır.

 * İran ve Zerdüştlük: İran'da Zerdüşt öncesi, Zerdüşt dönemi ve Zerdüşt sonrası dönemlerde farklı şekillerde ortaya çıkmıştır. Zerdüşt sonrası dönemde Avesta'nın "Yeşt" bölümüne eklenen Mithra Yeşt'te, Ahura Mazda tarafından yaratıldığı, bin kulağı ve on bin gözü olduğu belirtilir. Bu dönemde Hurşid (Güneş) en yakın arkadaşı olmuş, Raşnu (adalet) ile bağlantılı olarak "ayrılan ruhlar" için yargıçlık görevi üstlenmiştir. Aynı zamanda "geniş otlakların tanrısı" olarak sulara hükmeden Aredvisura Anahita ile ilişkilidir.

 * Roma İmparatorluğu'na Yayılımı (Mithraizm): Mithras kültü, İran'dan çıktıktan sonra Babil'e ulaşmış ve burada Şamaş ile birleştirilmiştir. Roma İmparatorluğu'na gelişi, farklı dönemlerde yaşanan savaşlar sonucu, özellikle Kiliyalı korsanlar ve tüccarlar aracılığıyla gerçekleşmiştir. M.S. 1. ve 4. yüzyıllar arasında Roma'da oldukça yaygınlaşmış, özellikle askerler, aristokratlar ve tüccarlar arasında popüler olmuştur. Roma'nın önemli limanlarından Ostia'da 15'ten fazla Mithraeum (Mithras tapınağı) bulunması, bu yayılımın bir göstergesidir.

Mithras'ın İnanç Sistemi ve Ritüelleri:

 * Gizem Dini: Mithraizm, doğası gereği son derece gizli bir kulttur. Yazılı kaynakları çok azdır ve çoğu bilgi arkeolojik kazılardan elde edilmiştir. Dinsel törenleri gizli ve dışarıya tamamen kapalıdır.

 * Yer Altı Tapınakları (Mithraeumlar): Ayinler genellikle yer altında, mağaralarda veya tapınaklarda (mithraeumlar) gerçekleştirilirdi. Bu tapınaklar genellikle penceresiz, uzun ve dar odalardan oluşurdu.

 * Yedi Aşama: Sadece erkeklerin kabul edildiği bu dine katılanlar yedi aşamadan geçmekteydi. Her bir aşama Merkür'den Satürn'e bir gezegeni sembolize ediyordu. En üst seviye yedi olarak belirlenmişti.

 * İnisiyasyon (Erginlenme) Törenleri: Mithraizm'e kabul için belirli önemli günlerde veya yılda bir defa törenler düzenlenirdi. Katılmak isteyen kişiler oylamadan geçerdi. Kabul edilenler 7 haftalık, 12 ağır ve ölümcül sınavdan geçmek zorundaydı. Günahlarından arınmak için kan olduğu tahmin edilen bir sıvı dolu havuza girip çıkarılır, ardından yerde oyuk mezar şeklindeki çukurlara yatarak "yeniden doğuş" adı verilen bir olay gerçekleştirilirdi. Bu sayede kişinin geçmiş günahlarından arınmış olduğuna inanılırdı. "Mithras benim tacım!" diyerek aydınlanmaya ulaştıklarına inanılırdı.

 * Kozmoloji ve Astronomi: Mithras kültü, astrolojik eğilimler ve gök cisimlerinin dünya üzerindeki etkisiyle bağlantılıdır. Mithrasçıların hepsi astronom olarak kabul edilirdi. Öğretisi dünyanın yaratılışı üzerinedir ve evreni kontrol eden tanrı olarak bilinir.

Mithras'ın İkonografisi ve Sembolleri:

 * Boğa Kurban Etme Sahnesi (Tauroctony): Mithraizm ile ilgili en çok tasvir edilen sahne, Mithras'ın bir boğayı kurban etmesidir. Bu sahnede Mithras, boyun eğdirdiği bir boğanın üzerinde tasvir edilir.

 * Meşale Tutan Figürler: Mithras'ın tasvirlerinde, biri aşağı, diğeri yukarı bakan birer meşale tutan iki yardımcı figür bulunur. Bu figürlerin ilkbahar ve sonbaharı, yani güneş ışınlarının artışı ve azalışını sembolize ettiği düşünülür.

 * Frig Şapkası: Mithras, başında Frig şapkasıyla betimlenir.

 * Güneş Işınları: Mithras'ın başından Güneş ışınlarını andıran çizgiler çıkar.

 * Aslan Başlı Figür: Karmaşık ve yorumlanması zor bir diğer sembolik görsel, bazen gövdesi bir yılan tarafından sarılmış aslan başlı bir çizim veya heykeldir.

Mithras Kültünün Sonu:

M.S. 2. ve 3. yüzyıllarda Roma İmparatorluğu'nda etkili olan Mithraizm, M.S. 4. yüzyılda Hristiyanlığın yayılmasıyla birlikte önemini kaybetmiş ve yasaklanmıştır. Hristiyanlığın yükselişiyle birlikte birçok Mithraeum tahrip edilmiş ve kapatılmıştır.

Zerzevan Kalesi ve Mithras:

Diyarbakır'ın Çınar ilçesindeki Zerzevan Kalesi'nde yürütülen kazılarda, Mithras dinine ait 1900 yıllık yer altı tapınağı (Mithraeum) ve gizli ayinlere katılanların konakladığı alanlar bulunmuştur. Burası, Roma İmparatorluğu'nun doğu sınırındaki ilk ve dünyada bulunan son Mithras kutsal alanı olması açısından büyük önem taşımaktadır. Zerzevan Kalesi'ndeki keşifler, Mithras gizemlerinin anlaşılmasına büyük katkı sağlamaktadır.

Alıntıdır.